Kościół św. Jakuba i Anny w Przasnyszu

---

Rys historyczny

W historii kościoła i klasztoru w Przasnyszu kluczową rolę odegrał brat św. Stanisława, Paweł Kostka, który był chorążym ciechanowskim. W 1586 roku uzyskał on pozwolenie od papieża Sykstusa V na sprowadzenie do miasta zakonu bernardynów, co stanowiło początek budowy tego ważnego kompleksu.

Budowa, która wystartowała w 1588 roku pod nadzorem nieznanego architekta, miała miejsce na miejscu wcześniejszego kościoła szpitalnego św. Jakuba Apostoła i trwała aż do 1618 roku. Z funduszy Elżbiety Mostowskiej do końca 1607 roku dodano do kościoła kaplicę św. Anny zlokalizowaną od strony południowej. Uroczystość konsekracji kościoła odbyła się w 1635 roku, a przewodniczył jej biskup pomocniczy płocki Stanisław Starczewski.

W kolejnych latach, zabudowania klasztorne były budowane dzięki staraniom Jana Nowodworskiego oraz jego żony Barbary z Kretkowskich, a prace zakończono dopiero w 1671 roku. Niestety, w czasie potopu szwedzkiego kościół doznał poważnych szkód. Najeźdźcy dokonali plądrowania obiektu, a także zamordowali o. Stanisława Janarowskiego oraz diakona Felicjana z Sulmierzyc.

Bernardyni zarządzali kościołem i klasztorem aż do kasaty w 1864 roku, prowadząc renomowaną szkołę męską oraz posiadali bogatą bibliotekę, z której korzystał m.in. Joachim Lelewel. Znacząca liczba zakonników wzięła udział w działalności patriotycznej w czasie powstania styczniowego. Po roku 1864 kościół znalazł się pod zarządem rektora, a klasztor został przekształcony w obiekt świecki.

Okres I wojny światowej przyniósł kolejne zniszczenia dla kościoła. Od 1916 roku prace konserwatorskie prowadzone były przez Kazimierza Skórewicza oraz Kazimierza Tołłoczkę, działających na rzecz Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. W dniu 17 czerwca 1923 roku klasztor został przejęty przez Zgromadzenie Męki Jezusa Chrystusa – pasjonistów. Kontynuowali oni odbudowę kościoła oraz klasztoru, starając się przywrócić im dawną świetność. W latach 1924–1928 przeprowadzono rekonstrukcję dachu, stropów kościoła oraz części klasztoru.

W czasie okupacji hitlerowskiej, siedmiu zakonników z prasnyskiego konwentu zostało deportowanych do obozu koncentracyjnego Soldau (KL) w Działdowie, gdzie zginęli. W tym czasie Niemcy zniszczyli wiele elementów kulturowych, przemieniając kościół w spichlerz, a budynki klasztorne w szpital oraz więzienie. Rozebrano także zabytkowe ogrodzenie z XVIII wieku oraz kapliczkę-rotundę św. Wawrzyńca z 1615 roku.

Po zakończeniu wojny kościół przeszedł wiele remontów. 26 września 1982 roku kościół stał się ośrodkiem parafii pw. św. Stanisława Kostki.

Architektura

Kościół pod wezwaniem św. Anny i Jakuba jest architektonicznym odzwierciedleniem pierwotnej świątyni z Bydgoszczy, powstałej w latach 1545-1552. Nawa kościoła składa się z czterech przęseł, a po stronie południowej przylega do niej prostokątna kaplica. Prezbiterium ma nieco węższy kształt, jest dwuprzęsłowe i zakończone trójbocznie.

Na północnej stronie, tuż przy przejściu z nawy do prezbiterium, wznosi się 32-metrowa wieża o czworobocznym kształcie, której budowa została zakończona w 1635 roku. Ściany świątyni zostały oskarpowane, a dużą uwagę przyciągają okna, które mają ostrołukowe zakończenie. W szczególności wschodnia ściana prezbiterium charakteryzuje się ostrołukową wnęką oraz oknem kolistym. Z kolei w elewacji południowej kaplicy znajduje się duża, otynkowana blenda o kolistym kształcie.

Pośród wielu detali architektonicznych gotyckie szczyty nawy oraz kaplicy wyróżniają się sterczynami i wimpergami, w których umieszczono koliste przeźrocza. Około 1637 roku przed frontem kościoła zbudowano niską kruchtę, która jest wysunięta ku południowej stronie, oraz pomieszczenie, które łączy kruchtę z kaplicą. Z tej lokalizacji prowadzi wejście do kolistej wieżyczki schodkowej.

Elewacja południowa kruchty oraz przylegającego pomieszczenia zwieńczona jest szczytem, który w 1923 roku przeszedł przekształcenia. W dolnej jego części znajduje się zegar słoneczny, który przyciąga wzrok. Nad wejściem do kruchty dostrzec można tablicę piaskowcową, zawierającą łaciński napis poświęcony fundacji Jana oraz Barbary Nowodworskich. W wyżej usytuowanej, przeszklonej wnęce znajduje się ludowa figurka Matki Bożej Skępskiej.

Wnętrze

W kruchcie kościoła umiejscowiony jest grobowiec Sługi Bożego o. Bernarda Kryszkiewicza, który był pasjonistą. W 1995 roku mieszkańcy Przasnysza świętowali okrągłe rocznice tego wyjątkowego duchownego, obchodząc 80. rocznicę jego urodzin oraz 50. rocznicę jego śmierci. Uczestniczył w tym wydarzeniu prymas Polski, kardynał Józef Glemp, który przewodniczył mszy św. odprawianej w tym miejscu przy jego grobie, w towarzystwie licznych biskupów i przedstawicieli zakonu pasjonistów z Rzymu. Kolejnym znaczącym momentem było poświęcenie pomnika o. Bernarda, które miało miejsce 14 grudnia 2001 roku, a dokonał go biskup płocki Stanisław Wielgus, przy pomniku wykonanym przez Jana Stępkowskiego ze Strzegowa.

Kruchta kościoła prowadzi do bocznego przejścia, które z kolei prowadzi do krużganka, ograniczającego wirydarz klasztorny od strony południowej, zamkniętego ścianą z dostępem do zakrystii. Nad drzwiami prowadzącymi z kruchty do nawy wiszą różne dotychczasowe upamiętnienia, w tym tablica z czarnego marmuru poświęcona Janowi Kamińskiemu (zm. 1831). W senioralnej części kościoła, po prawej stronie od wejścia do nawy, znajduje się odkryty krucyfiks barokowy wychwalany za swoje nadnaturalne proporcje, pochodzący z około 1630 roku. Z okazji 80. rocznicy przybycia pasjonistów do Przasnysza, w 2003 roku, obok tej figury umieszczono dedykowaną tablicę pamiątkową.

Nawa oraz prezbiterium kościoła nakryte są eleganckim kolebkowym sklepieniem, do którego wznoszą się filary przyścienne dokazujące wsparcia sklepienia w nawie, natomiast w prezbiterium podpierają je pilastry. Po zniszczeniach z I wojny światowej sklepienie przeszło znaczną rekonstrukcję. Polichromie, które można podziwiać we wnętrzu, zostały stworzone w latach 1952–1953 przez artystów Jerzego Hoppena oraz Kazimierza Kwiatkowskiego. To ostatni z wymienionych artystów wykonał także obrazy umieszczone na ścianie tęczowej, w tym przedstawienie Serca Jezusa po prawej stronie nawy z sylwetą kościoła oraz klasztoru w tle. Głowy ewangelistów zdobiące ambonę powstały na zlecenie o. Stanisława Michalczyka w 1952 roku. Witraże zdobiące prezbiterium wykonał natomiast Stanisław Powalisz w latach 1950–1953.

W 1983 roku do kościoła dodano nowy ołtarz główny, zdobiony w formie krzyża z pełnoplastyczną figurą Chrystusa oraz tabernakulum kształtującym się w formie słońca. Na ścianie tęczowej, zwracają uwagę wizje św. Anny Samotrzeć z XVII wieku, którą przeniesiono z bocznej kaplicy, a wyróżnia się ona suknią z blachy srebrnej. W dawnej kaplicy poświęconej św. Annie, której wejście prowadzi do nawy półkolistą arkadą, umieszczono cudowny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, czczony jako Niepokalana Przewodniczka z Przasnysza. Obok tego obrazu można dostrzec wiele wot, co potwierdza jego kult. W dniu 18 września 1977 roku wizerunek MB Przasnyskiej został uhonorowany koroną papieską przez ordynariusza płockiego Bogdana Sikorskiego. Uroczystości odpustowe przypadające na oktawę święta Niepokalanego Poczęcia, które odbywają się od 8 do 15 grudnia, przyciągają liczne rzesze wiernych z odległych zakątków.

W nawie kościoła, po prawej stronie filaru obok kaplicy znajdujemy tablicę, która upamiętnia pasjonistów polskich zamordowanych w hitlerowskich obozach koncentracyjnych w Działdowie oraz Dachau. W tej samej sekcji kościoła zachowały się również XVII-wieczne epitafium Jana Przeradowskiego, dworzanina królewskiego (zm. 1617) z inskrypcją w języku łacińskim oraz nagrobek-epitafium Adriana Szumskiego (zm. 1632). Nagrobek Szumskiego przedstawia rzeźbioną w alabastrze półpostać rycerza w zbroi, a inskrypcja umieszczona poniżej stanowi ciekawą próbkę staropolskiej poezji nagrobnej. Fragment tej inskrypcji został także uwieczniony przez Marię Dąbrowską (pochodzącą z rodu Szumskich) w literackich opisach z Nocach i dniach.

Po lewej stronie nawy znajduje się również tablica poświęcona o. Juliuszowi Dzidowskiemu (1889–1967), który pełnił funkcję długoletniego przełożonego pasjonistów w Polsce, a także zasłużył się przy odbudowie kościoła oraz klasztoru w Przasnyszu. W podziemiach znajdują się zakonnicy ze zgromadzeń bernardynów oraz pasjonistów, jak również dobrodzieje klasztoru. Dnia 17 września 2010 roku przy kościele odsłonięto Krzyż Katyński, który jest ubogacony tablicą upamiętniającą ofiary katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku.

Klasztor

W zachodniej części kościoła św. Jakuba i Anny w Przasnyszu znajduje się interesujący kompleks klasztorny, którego architektura zdradza cechy wczesnego baroku.

Budynki te tworzą czworobok i są piętrowe, co nadaje im elegancki charakter. Wewnątrz można znaleźć wirydarz oraz krużganki, które stanowią ważne elementy tego architektonicznego założenia.

Wśród najciekawszych części zabudowań wyróżniają się między innymi refektarz, północny krużganek oraz barokowa fasada szczytu północnego skrzydła, który wyjątkowo wysunięty jest ryzalitem w stronę zachodnią.

---

Oceń: Kościół św. Jakuba i Anny w Przasnyszu

---